دستور عمر به خواندن یازده رکعت

صلاة التراویح (1۲)  

دستور عمر رضی الله عنه به خواندن یازده رکعت 

دستور عمر رضی الله عنه به خواندن یازده رکعت را امام مالک در الموطا از محمد بن یوسف از سائب بن یزید رضی الله عنه چنین روایت نموده است: عمر بن خطاب رضی الله عنه به ابی بن کعب و تمیم داری رضی الله عنهما دستور داد برای مردم یازده رکعت نماز تراویح بخوانند. او می گوید: امام سوره های صد آیه ای می خواند که ما به سبب قیام طولانی به عصاهایمان تکیه می کردیم، و هنگام روشنی صبح از نماز باز می گشتیم.(۱) سند این روایت کاملاً صحیح است، زیرا محمد بن یوسف، استاد امام مالک، به اتفاق علما ثقه مورد اعتماد است. بخاری و مسلم از وی روایت نموده اند و سائب بن یزیدرضی الله عنه صحابی است که در کوچکی با پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم حج نموده است. (۲)

امام مالک روایت یحیی بن سعید القطان را در یازده رکعت که ابن ابی شیبه(۳) آن را در المصنف به طریق «متابعه» آورده است. نیز روایت اسماعیل بن امیه، اسامه بن زید و محمد بن اسحاق که نیشابوری آن ها را ذکر نموده و همچنین روایت اسماعیل بن جعفر مدنی که ابن خزیمه در ادامه ی روایت علی بن حجر ذکر نموده است. (۴)تمام آنها از محمد بن یوسف یازده رکعت را روایت نموده اند، به جز ابن اسحاق که سیزده رکعت گفته است.

ابن نصر نیز آن را در «قیام اللیل»(۵) همین گونه روایت کرده و افزوده است که ابن اسحاق می گوید: آنچه من درباره ی تعداد رکعت های نماز شب رمضان شنیده ام، نزد من ثابت تر و مناسب تر از حدیث سائب است، زیرا رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم سیزده رکعت نماز شب می خوانده است.

باید گفت: ابن اسحاق در ذکر عدد سیزده منفرد است، ولی با روایات دیگری که از طریق عایشه رضی الله عنها در نماز شب رمضان از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم روایت شده، موافق است. و پیش تر گفتیم که در آنها دو رکعت صبح (یا دو رکعت سنت عشا) نیز داخل است.(۶) پس می توان روایت ابن اسحاق را بر آن تفسیر نمود تا با روایت دیگر راویان موافق گردد. از بیانات گذشته واضح گردید که گفته ی ابن عبدالبر که می گوید: من کسی دیگر به جز مالک را سراغ ندارم که عدد یازده را روایت کرده باشد، اشتباهی واضح و آشکار است. علامه مبارکپوری در تحفه الاحوذی(۷)گفته است: گفته ی ابن عبدالبر توهمی باطل است.

بدین سبب علامه زرقانی در شرح موطا(۸) قول ابن عبدالبر را چنین رد نموده است: آن گونه که وی می گوید، نیست، بلکه سعید بن منصور با سندی دیگر از محمد بن یوسف همانند امام مالک یازده رکعت را روایت نموده است.

آری سند آن نیز کاملاً صحیح است، چنان که علامه سیوطی در المصابیح گفته است: همین تنها برای رد قول ابن عبدالبر کافی است.

چه طور نه؟ در حالی که روایات و متابعات دیگری نیز وجود دارد، و من کسی را سراغ ندارم که قبل از من آنها را چنین جمع نموده باشد. بنده برای این موفقیت خداوند را سپاس گزارم.

---

 (۱) این روایت را امام مالک در الموطا 1/137 شماره ی 248 روایت نموده است.

 (۲) این روایت از طریق امام مالک، ابوبکر نیشابوری در الفوائد 135/1 و علامه فریابی 75/2ـ 76/1 و بیهقی در سنن کبرا 1/496 روایت نموده اند.

 (۳) المصنف 2/89/2.

 (۴) ابن خزیمه 4/186/1.

 (۵) قیام اللیل صفحه ی 91.

(۶) چنانچه در یکی از حاشیه ها صفحات پیش گذشت.

(۷) تحفه الاحوذی 2/74.

] (۸) شرح زرقانی بر موطا 1/25.